Waarom sommige mensen geen diabetes type 1 krijgen

Er zijn grote verschillen tussen mensen met diabetes type 1. Ook als ze dezelfde behandeling krijgen. Daarom is het belangrijk om kenmerken te vinden die deze verschillen uitleggen. Over een van die kenmerken is nu meer duidelijk, door onderzoek van professor dr. Bart Roep en dr. René van Tienhoven van het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum).  

DNA-onderzoek bij diabetes type 1 

Roep en Van Tienhoven onderzochten al eerder het DNA van mensen met diabetes type 1. DNA is een soort bouwplan van je lichaam. DNA zit in iedere cel van je lichaam. Stukjes DNA heten genen. Een gen is een bouwinstructie voor een onderdeel van je lichaam. Genen zorgen voor al je eigenschappen, zoals je oogkleur maar ook je kans op ziektes.  

Bescherming door klein verschil in DNA 

De onderzoekers zagen iets belangrijks in het DNA van mensen met diabetes type 1 en weinig complicaties. Deze mensen hadden allemaal een klein verschil in een van hun genen. Het gen is een beetje anders dan hoe we het tot nu toe kennen. We noemen dit een gen-variant. Het verschil is heel klein, maar het beschermt mensen dus wel beter tegen complicaties van diabetes.  

Hoe beschermt de gen-variant dan? Dit raadsel is nu opgelost door een nieuwe ontdekking van Roep en Van Tienhoven. Het verklaart ook meteen waarom sommige mensen minder kans hebben om diabetes type 1 te krijgen. 

Kans op afweerreactie is kleiner

De nieuwe ontdekking is dat deze gen-variant beter de cellen beschermt die insuline maken. Deze cellen heten bètacellen. Normaal valt het afweersysteem bij diabetes type 1 de bètacellen aan en maakt ze kapot. Maar er zijn ook mensen die nog wat bètacellen overhouden.  

De gen-variant kan de bètacellen beschermen, waardoor ze beter werken. Je maakt dan nog wat insuline en je bloedglucose blijft beter in evenwicht. Je hebt hierdoor minder kans op ernstige complicaties. Het voorkomt bij sommige mensen misschien ook dat ze diabetes type 1 krijgen. Of in ieder geval is hun kans op diabetes type 1 veel kleiner hierdoor.

Gen-variant houdt bètacellen rustiger 

Diabetes type 1 begint dus doordat je afweer bètacellen aanvalt. Je afweer doet dit als reactie op iets wat de bètacellen zelf doen als ze gestrest zijn. Cellen kunnen namelijk celstress krijgen. Een gestreste bètacel maakt een stofje dat niet helemaal hetzelfde is als insuline. Je afweersysteem vindt dit stofje verdacht, en denkt dat de bètacel een indringer is die weg moet uit je lichaam. De afweer valt de cel dan aan. 

De gen-variant zorgt ervoor dat bètacellen minder snel gestrest zijn. De cellen maken dan ook minder snel een verkeerd stofje, en het afweersysteem heeft dan ook geen reden om aan te vallen. Je hebt dan ook minder kans op diabetes type 1. 

Niet altijd beschermd tegen diabetes type 1 

Ongeveer 40 procent van de mensen in Nederland heeft deze beschermende gen-variant, dus 2 van de 5 mensen. Maar niet bij iedereen beschermt deze tegen diabetes type 1. Ongeveer 1 van de 5 mensen met diabetes type 1 heeft de gen-variant namelijk ook. Wel hebben zij vaak een iets betere bloedglucose. De gen-variant doet bij hen dus toch wel wat. De bètacellen zijn een beetje beschermd, en de afweerreactie is minder sterk.  

Vooral belangrijk voor onderzoek  

Heb je diabetes type 1? Je hebt zelf nu nog niets aan deze ontdekking. Er verandert niets in je behandeling. De nieuwe kennis is vooral belangrijk voor onderzoekers, en voor nieuwe behandelingen in de toekomst. Wetenschappers maken bijvoorbeeld al nieuwe bètacellen vanuit stamcellen. Misschien kunnen ze de gen-variant inbouwen in deze nieuwe bètacellen. De nieuwe cellen zijn dan beter beschermd tegen celstress en tegen het afweersysteem. Ze blijven beter werken.  

Jarenlang inzet voor onderzoek naar diabetes type 1 

Deze ontdekking is niet zomaar gedaan. Hij is het resultaat van meer dan 30 jaar onderzoek naar hoe diabetes type 1 ontstaat, door onder anderen professor Bart Roep. Een belangrijk deel van deze onderzoeken is mogelijk gemaakt door het Diabetes Fonds, stichting DON en Breakthrough T1D Nederland (JDRF). Deze organisaties zetten zich keihard in voor diabetesonderzoek. 

Door al deze onderzoeken komen er steeds nieuwe ontdekkingen. Zoals de eerdere ontdekking over gestreste bètacellen en het afweersysteem, door Roep samen met dr. Arnaud Zaldumbide. Nieuw onderzoek naar gestreste bètacellen blijft nodig. Daarom is Zaldumbide voor het Diabetes Fonds bezig met onderzoek om gestreste bètacellen te ‘ontstressen’. Zo kan hij helpen voorkomen dat het afweersysteem deze cellen aanvalt.  

Bronnen: ‘Genetic protection from type 1 diabetes resulting from accelerated insulin mRNA decay’, 'Low risk for diabetic complications in type 1 diabetes patients carrying a protective insulin gene variant', Leidse onderzoekers ontdekken hoe je geen type 1 diabetes krijgt | LUMC, Minuscuul stukje DNA geeft bescherming tegen diabetes type 1

Beeld: Chokniti-Studio, Shutterstock